Voor een goed begrip van de huidige spanningen tussen West en Oost met Oekraïne nu als draaipunt dienen we “even” een duik te nemen in het verleden, terug naar het ontstaan van de Soviet-Unie na de communistische revolutie.
Deze revolutie was het gevolg van de buitengewoon slechte economische omstandigheden in die tijd die tot grote wrevel leidde jegens het gezag, in casu de tsaar dat hem met z’n familie de kop kostte, identiek aan Louis XVI en z’n Marie Antoinette ten tijde van de Franse revolutie. Teneinde aan de rijkdom van het tsarendom cum suis een einde te maken werd alle bezit verbeurd verklaard en kwamen alle kapitalistische verworvenheden inclusief de productiemiddelen aan de staat toe. Dat gold ook het boerenbedrijf als wel het private vastgoedbezit. De arme bevolking stond maar al te graag achter deze coup, zoals dat ook gebeurde na de opgelegde dwangbepalingen in het vredesakkoord van Versailles in 1919 die uiteindelijk het nationaal socialisme van Hitler aan de macht brachten.
De vraag in het Kremlin rees al snel op welke wijze daadwerkelijk een doodklap aan het vermaledijde kapitalisme kon worden uitgedeeld. Na Lenin’s heengaan was het Stalin’s rivaal Trotzky die de revolutie zo snel mogelijk wenste te internationaliseren. Stalin daarentegen vond dat er thuis eerst meer orde op zaken gesteld diende te worden alvorens de revolutie naar buiten te brengen. Trotzky verloor en moest uitwijken naar Mexico waar hij later door de GPU, voorloper van de KGB, werd geliquideerd. Wel bleef de vraag actueel hoe het kapitalisme het beste kon worden bestreden. Lenin suggereerde door de koopkracht van de munt (de dollar) te ondergraven. Intussen hebben de Amerikanen deze suggestie van Lenin zelf in praktijk gebracht. Vervolgens wilde Stalin weten of het kapitalisme gezien de economische schommelingen wellicht zelf de kiemen van de ondergang in zich droeg. Daarop kwam de Russische econoom Kondratieff in beeld met zijn cyclus theorie die hem door Stalin niet in dankbaarheid werd afgenomen.
Hoewel de Mensjewiki als minderheid het had afgelegd tegen de Bolsjewiki als meerderheid bleef deze factor latent een rol spelen als gevolg waarvan Stalin steeds meer macht naar zich toetrok. Zijn populariteit steeg naarmate het Soviet leger onder leiding van generaal Zjoekov middels tangbewegingen de nazitroepen wist uit te schakelen tot aan Berlijn toe. Niettemin claimden de geallieerden komende vanaf Normandië de eindoverwinning. Deze claim werd onderbouwd met de wapenleveranties aan de Russen via de noordelijke haven Moermansk. Bij de bezetting van Berlijn in 1945 bleek evenwel al het wapentuig Russisch te zijn. De V.S. had weliswaar wapentuig gestuurd maar dat werd merendeels onderschept door de Duitse u-boten en bovendien was deze noordhaven in de wintermaanden onbereikbaar.
Middels drie conferenties van de Grote Drie (Rooseveld/Truman, Stalin en Churchill) in achtereenvolgens Teheran, Yalta en Potsdam werd het lot van Europa beslecht, in die zin dat het veroverde territoir in Oost-Europa (Oost-Duitsland, Polen, Baltische Staten, Tsechoslowakije, Hongarije, Bulgarije en Roemenië onder de Russische invloedssfeer zou blijven. Dit als buffer tegen mogelijk toekomstige invallen vanuit het Westen (na Napoleon en Hitler). Stalin ging er bovendien vanuit dat het door de geallieerden veroverde territoir onder de Amerikaanse invloedssfeer zou blijven.
De financieel/economische onhoudbaarheid van het Soviet systeem eind jaren ‘80 bracht toenmalig partijchef Gorbatschov aan tafel met toenmalig president Reagan. Gorby zag wel in dat de geopolitieke status quo in Oost-Europa niet te handhaven viel toen z’n eigen Soviet-Unie op imploderen stond. Een en ander zou impliceren dat dan ook de min of meer ingelijfde Soviet Republieken w.o. Oekraïne op eigen benen zouden komen te staan. Dit ontlokte later toenmalig president Bush Sr te spreken van een ‘New World Order’ waarin de V.S. gold als ’s werelds enig resterende supermacht. De overwinning op de Soviet-Unie zonder een schot te lossen was immers een feit geworden.
De Nieuwe Wereldorde startte met onderhandelingen over de hereniging van Duitsland die z’n beslag kreeg in oktober 1990. Dat impliceerde dat de Soviet-Unie haar gehele leger van 380.000 man uit Oost-Duitsland diende terug te trekken. Besprekingen vonden plaats tussen Gorbatchov, Helmuth Kohl en Amerika’s minister van Buitenlandse Zaken, James Baker III. Gorbatchov verlangde daarop dat de NAVO haar territoir richting Rusland niet zou uitbreiden. Deze toezegging werd door Baker en Kohl gedaan zonder dat Gorby aandrong op een schriftelijke verklaring, hetgeen werd afgedaan als een gentleman’s agreement. Daarmee stond de hereniging van Duitsland niets meer in de weg. Wat schetste evenwel verbazing in Moskou toen niettemin de NAVO richting Rusland begon op te schuiven. Als gevolg van Rusland’s verzwakte positie op alle fronten kwam daarop niet meer dan een verbaal verweer.
De Amerikanen zagen hierin een goede gelegenheid om definitief met de Russische territoriale verlangens af te rekenen. Zo werden landen als Polen, de Baltische staten, Hongarije, Tsjechië, Slowakije (thans gescheiden), Roemenië en Bulgarije uitgenodigd lid van de NAVO te worden. Ook voormalige Soviet-Republieken als Georgië, Kyrgistan en Oekraïne hadden wel oren naar een NAVO-lidmaatschap.
